Defnyddio LANDMAP mewn Asesiadau o’r Effaith ar y Dirwedd a’r Effaith Weledol (Nodyn Cyfarwyddyd 046)

Y Canllawiau ar gyfer Asesu’r Effaith ar y Dirwedd a’r Effaith Weledol (GLVIA3), a gyhoeddwyd gan y Sefydliad Tirwedd a'r Sefydliad Rheoli ac Asesu Amgylcheddol yn 2013, yw'r adnodd allweddol ar gyfer gweithwyr tirwedd proffesiynol ac maent yn nodi'r egwyddorion ar gyfer asesiadau o'r effaith ar y dirwedd a’r effaith weledol.

Mae'r canllawiau hyn yn amlinellu ein cyngor ar sut y dylid defnyddio gwybodaeth LANDMAP mewn asesiadau o'r effaith ar y dirwedd a’r effaith weledol.  

LANDMAP

Mae LANDMAP yn adnodd tirwedd Cymru gyfan cyflawn wedi'i seilio ar System Gwybodaeth Ddaearyddol lle mae nodweddion a rhinweddau'r dirwedd, yn ogystal â'r dylanwadau ar y dirwedd, yn cael eu cofnodi a'u gwerthuso i greu set ddata sy'n gyson yn genedlaethol.

Mae LANDMAP yn cynnig gwybodaeth gyd-destunol sylfaenol wedi'i mapio am gymeriad, rhinweddau a gwerthoedd tirweddau, lle gellir ychwanegu mwy o fanylder yn dilyn asesiad o’r effaith ar y dirwedd a’r effaith weledol.

Mae LANDMAP yn cynnwys pump o setiau data gofodol, a nodwyd isod:

• Tirwedd Ddaearegol
• Cynefinoedd Tirwedd
• Gweledol a Synhwyraidd
• Tirwedd Hanesyddol
• Gwasanaethau Tirwedd Ddiwylliannol

Mae ardaloedd agwedd LANDMAP yn diffinio'r cymeriad ym mhob haen.

Ewch i dudalen we LANDMAP i gael mwy o wybodaeth

Mae Polisi Cynllunio Cymru (6.3.20) yn argymell defnyddio asesiadau LANDMAP i lywio penderfyniadau rheoli datblygu, asesiadau o gymeriad y dirwedd, dyluniad, ac astudiaethau o sensitifrwydd y dirwedd.

Gallwch chi lawrlwytho Polisi Cynllunio Cymru, Rhifyn 11, Llywodraeth Cymru, a gyhoeddwyd yn 2021, drwy glicio ar y ddolen isod

Defnyddio LANDMAP i nodi ardaloedd chwilio ac astudio

Dylai'r asesiad o’r effaith ar y dirwedd a’r effaith weledol nodi'r ardal astudio fanwl y mae angen ei chwmpasu wrth asesu'r effaith ar y dirwedd a'r effaith weledol.  Bydd hyn fel arfer yn seiliedig ar ba mor fawr y mae’r agwedd tirwedd neu ardaloedd cymeriad sy'n debygol o fod yn destun effaith sylweddol, naill ai'n uniongyrchol neu'n anuniongyrchol.  Gall hefyd fod yn seiliedig ar ehangder yr ardal y mae'r datblygiad yn weladwy ohoni, wedi'i ddiffinio fel y Parth Gwelededd Damcaniaethol, neu gyfuniad o'r ddau.

Ar ddechrau'r asesiad o’r effaith ar y dirwedd a’r effaith weledol, efallai na fydd yn glir pa mor fawr y mae angen i ardal yr astudiaeth fod.  Ar gyfer rhai mathau o ddatblygiad, fel ffermydd gwynt, gall effeithiau gweledol ledaenu ar draws ardal fawr iawn.  Mewn achosion o'r fath, gall fod o gymorth defnyddio'r wybodaeth sydd eisoes wedi'i mapio a'i gwerthuso yn LANDMAP, yn ogystal â ffynonellau eraill fel dynodiadau tirwedd, asesiadau presennol o sensitifrwydd y dirwedd, mapiau rhyng-welededd neu olygfeydd allweddol pellter hir

mewn cam cynnar o chwilio o’r ddesg i helpu i nodi maint yr ardal astudio sydd ei hangen ar gyfer yr asesiad manwl o'r effaith ar y dirwedd a’r effaith weledol.  Gall y chwiliad hwn fod yn arbennig o ddefnyddiol mewn achosion gyda nifer fawr o dirweddau gweladwy sy'n bellach i ffwrdd, i ddarparu sylfaen dystiolaeth ar gyfer eu cynnwys neu eu heithrio.

Dylai ardaloedd chwilio hefyd gynnwys lleoliadau datblygiadau eraill i'w cynnwys yn yr asesiad o’r effaith gronnol ar y dirwedd a’r effaith weledol gronnol.

Ardal yr astudiaeth yw lle cwblheir asesiad manwl a llawn o'r effaith ar y dirwedd a’r effaith weledol. Mae effeithiau sylweddol ar dderbynyddion sensitif y dirwedd, neu effeithiau gweledol sylweddol ar dderbynyddion sensitif, yn debygol yn yr ardal hon. Gall ardal yr astudiaeth fod yn anghymesur, er enghraifft oherwydd topograffi, os yw rhan o ardal yr astudiaeth wedi'i chuddio gan dirffurfiau uwch neu fod ganddi ffocws i lawr dyffryn i dderbynnydd gweledol sensitif ar bellter mwy. 

Maint nodweddiadol ardaloedd chwilio ac astudio ar gyfer adeileddau tal

Gall math, ffurf, graddfa, uchder a graddfa/lledaeniad cyffredinol datblygiad gael effaith fawr ar ehangder yr effeithiau gweledol sylweddol sy’n debygol. 

Er bod maint yr effeithiau gweledol yn benodol i'r datblygiad a'r dirwedd y mae'n eistedd ynddi, ar gyfer adeileddau fertigol fel tyrbinau gwynt, simneiau a mastiau, gallwn ddarparu'r pellteroedd canlynol fel mannau cychwyn ar gyfer trafodaeth gyda rheoleiddwyr a rhanddeiliaid ar ardaloedd chwilio ac astudio. Mae'r pellteroedd hyn yn seiliedig ar achosion rheoli datblygu ac adroddiadau tystiolaeth mewn perthynas ag adeileddau fertigol (CNC, 2016, a White ac ati, 2019).

Cymhareb fras rhwng uchder uchaf yr adeiledd a'r pellter i'w gynnwys mewn ardal chwilio yw 1:150 fel rheol.  Mae hyn yn caniatáu hyblygrwydd wrth ddiffinio ardal yr astudiaeth, gyda chymhareb nodweddiadol o 1:100 ar gyfer maint effaith ganolig ar gyfartaledd, ac 1:133 ar gyfer maint effaith isel ar dderbynnydd sensitifrwydd uchel ar gyfartaledd.

Defnyddio LANDMAP yn ystod cam chwilio ardal asesiad

Mae hidlwyr yn cael eu cymhwyso, fel y dangosir isod, i dystiolaeth bresennol LANDMAP i helpu i ganolbwyntio'r asesiad manwl o dderbynyddion tirwedd a gweledol a allai fod yn sensitif ar yr ardaloedd agwedd sydd fwyaf tebygol o gael eu heffeithio.

Mae blwch 5.1 (tudalen 84) yn y Canllawiau ar gyfer Asesu’r Effaith ar y Dirwedd a’r Effaith Weledol (GLVIA3) yn cynnwys ystod eang o feini prawf a all helpu i nodi gwerth tirwedd, gan gydnabod nad yw gwerth tirwedd uchel yn gyfyngedig i dirweddau dynodedig. 

Mae LANDMAP yn cynnwys gwerthusiadau gyda sicrwydd ansawdd sy'n cael eu llywio gan feini prawf gwerthuso sy'n benodol i bob set ddata, a gellir cyfiawnhau pob gwerthusiad yng nghofnod yr arolwg. Mae gwerthusiadau uwch yn dynodi gwerth tirwedd uwch gyda mwy o sensitifrwydd tirwedd neu weledol o bosibl, gan ddibynnu ar natur a lefel y newid o'r datblygiad.

Gellir mapio'r gwerthusiadau ardal agwedd cymharol cenedlaethol hyn ar gyfer yr ardal chwilio sy'n debygol o gael ei heffeithio gan y cynnig datblygu penodol, mewn cyfnod cynnar cyflym wrth y ddesg mewn asesiad o’r effaith ar y dirwedd a’r effaith weledol.

Gan y bydd pob cynnig datblygu yn wahanol, ni ellir rhagnodi un dull ar gyfer defnyddio gwybodaeth LANDMAP. Fodd bynnag, mae'r canlynol yn dangos y dull gweithredu.

Tirwedd Ddaearegol, Cynefinoedd Tirwedd a Gwasanaethau Tirwedd Ddiwylliannol

Hidlydd 1 Nodi'r holl ardaloedd agwedd LANDMAP sy'n gorgyffwrdd yn llawn neu'n rhannol neu'n gyfagos i ffin y safle datblygu; mae'r rhain yn fwyaf tebygol o newid.

Hidlydd 2 Nodi ardaloedd agwedd Tirwedd Ddaearegol o Hidlydd 1 sy'n cofnodi perthynas arbennig ag ardaloedd agwedd eraill yn ail gwestiwn yr arolwg LANDMAP.  Bydd angen cynnwys unrhyw ardaloedd agwedd ychwanegol a nodwyd.

Hidlydd 3 Os oes map Parth Gwelededd Damcaniaethol ar gael, cadw’r holl ardaloedd agwedd wedi'u hidlo sy'n weladwy gyda'r datblygiad.

Hidlydd 4 Mae cadw'r holl feysydd agwedd lle mae'r datblygiad wedi'i leoli waeth beth fo'u gwerthusiad, hefyd yn nodi ac yn cadw'r meysydd agwedd hynny sy'n weladwy ac sy'n cael eu gwerthuso fel rhai rhagorol neu uchel ynddynt:

• Cwestiwn 33 a/neu Gwestiwn 31 ar brinder/unigrywiaeth o’r arolwg Tirwedd Ddaearegol
• Cwestiwn 45 a/neu Gwestiwn 42 ar gysylltedd/cydlyniant o’r arolwg Cynefinoedd Tirwedd

Nid yw Gwasanaethau Tirwedd Ddiwylliannol yn cynnwys gwybodaeth gwerthuso tirwedd, felly dylid cadw'r holl ardaloedd agwedd a nodwyd yn Hidlydd 1 neu Hidlydd 3

Cwblhau asesiad manwl o’r effaith ar y dirwedd a’r effaith weledol o ardaloedd agwedd terfynol LANDMAP sydd wedi'u hidlo.

Gweledol a Synhwyraidd, a Thirwedd Hanesyddol

Hidlydd 1 Nodi'r holl ardaloedd agwedd LANDMAP yn yr ardal chwilio.

Hidlydd 2 Os oes map Parth Gwelededd Damcaniaethol ar gael, cadw’r holl ardaloedd agwedd wedi'u hidlo sy'n weladwy gyda'r datblygiad hyd at derfyn yr ardal chwilio.

Hidlydd 3 Cadw pob maes agwedd lle mae'r datblygiad wedi'i leoli waeth beth fo'u gwerthusiad, hefyd nodi a chadw ardaloedd agwedd wedi'u hidlo sy'n cael eu gwerthuso fel rhai rhagorol neu uchel o fewn

Cwestiwn 50 arolwg gwerthuso cyffredinol Gweledol a Synhwyraidd, a/neu Gwestiwn 46 ar ansawdd golygfaol a/neu Gwestiwn 48 ar gymeriad os yw'r gwerthusiad cyffredinol yn gymedrol

Cwestiwn 40 arolwg gwerthuso cyffredinol Tirwedd Hanesyddol

Hefyd, nodi a chadw ardaloedd agwedd wedi'u hidlo sy'n cael eu gwerthuso fel rhai cymedrol neu isel o ran:

• Gwerthusiad cyffredinol Gweledol a Synhwyraidd (cwestiwn arolwg 50) a photensial ar gyfer newid mawr a chyfleoedd i adfer a gwella
• Gwerthusiad cyffredinol o Dirwedd Hanesyddol (cwestiwn arolwg 40) a photensial ar gyfer newid mawr a chyfleoedd i adfer a dehongli

Hidlydd 4 Cadw holl ardaloedd agwedd Hidlydd 3 sydd o fewn ardal yr astudiaeth ynghyd â'r ardaloedd agwedd hynny y tu allan i ardal yr astudiaeth, ond a allai gynnwys derbynyddion gweledol sensitif iawn yn yr ardal chwilio.

Cwblhau asesiad manwl o’r effaith ar y dirwedd a’r effaith weledol yn yr ardaloedd agwedd terfynol LANDMAP sydd wedi'u hidlo

Defnyddio LANDMAP yn astudiaeth fanwl yr asesiad o’r effaith ar y dirwedd a’r effaith weledol

Mae angen i aseswyr sy'n cyflawni asesiad o’r effaith ar y dirwedd a’r effaith weledol farnu graddfa adrodd briodol ar gyfer y datblygiad, na fydd o bosibl yn raddfa adrodd LANDMAP bob amser.  Er enghraifft, efallai y bydd angen unedau adrodd llai ar gynnig tai, ond efallai y bydd angen rhai mwy ar fferm wynt. 

Rydym yn argymell bod LANDMAP yn cael ei ddefnyddio fel y man cychwyn ar gyfer creu unedau adrodd seiliedig ar gymeriad ar raddfa sy'n addas.  Gall unedau adrodd fod yn ardaloedd agwedd gweledol a synhwyraidd LANDMAP. Lle nad yw'r rhain yn hollol addas, gellir defnyddio haenau agwedd LANDMAP eraill i gynorthwyo wrth isrannu neu gyfuno ffiniau agweddau gweledol a synhwyraidd. Yn dilyn arfer da wrth asesu cymeriad tirwedd, dylid cynnwys mwy o fanylion, gwaith mireinio a diweddaru, a gwaith maes wrth gadarnhau ffiniau unedau adrodd.

Mae arolygon LANDMAP yn darparu lefel sylfaenol o fanylder am nodweddion, rhinweddau a gwerthoedd allweddol pob ardal agwedd.  Bydd hyn yn annigonol ar gyfer anghenion asesiad o’r effaith ar y dirwedd a’r effaith weledol a bydd angen asesiad pellach gyda gwaith maes.  Bydd angen arfer da wrth asesu cymeriad tirwedd ac wrth nodi golygfeydd ac adnoddau gweledol allweddol er mwyn cael dealltwriaeth ddigonol ar y graddfeydd cywir i lunio barn am effeithiau mewn asesiad o’r effaith ar y dirwedd a’r effaith weledol.

Mae gwybodaeth ddefnyddiol o arolwg ardal agwedd LANDMAP yn cynnwys yr arolwg ac enw unigryw, crynodeb o dderbynyddion, nodweddion, rhinweddau a golygfeydd allweddol, gwerthusiad cyffredinol, a chwestiynau gwerthuso a nodwyd, gan gynnwys cyfiawnhad. Er y gellir dyfynnu gwybodaeth LANDMAP, rhaid egluro a chyfiawnhau unrhyw gasgliadau mewn asesiad o’r effaith ar y dirwedd a’r effaith weledol yn nhermau tirwedd ac yn nhermau gweledol. Mae'r wybodaeth yn LANDMAP yn llywio proses asesu’r effaith ar y dirwedd a’r effaith weledol, ond nid yw, ar ei phen ei hun, yn darparu'r casgliadau. Dylid hefyd ystyried y canlynol ar gyfer pob set ddata LANDMAP:

Tirwedd Ddaearegol

Ystyried sut y gall y tirffurf presennol siapio'r dirwedd weledol sy'n cael ei phrofi.  Ystyried sut mae addasiadau ffisegol i’r safle, megis ailraddio, cloddio a phentyrru, yn cael effeithiau sylweddol ar y tirffurf a'r ffordd y mae'n cael ei brofi. Gall effeithiau tebygol sylweddol fod yn uwch lle mae datblygiadau a seilwaith cysylltiedig yn cael effaith niweidiol ar raddfa ganfyddedig y tirffurf a’r profiad ohono.  Gall ail-leoli/lleoli leihau effaith yn sylweddol, lleihau gwelededd ar y nenlinell, a lleihau unrhyw effaith ar nodweddion tirwedd, fel datguddiadau creigiau. 

Cynefinoedd Tirwedd

Ystyried sut mae cyfraniad cynefinoedd a defnydd tir yn darparu amrywiaeth yn y dirwedd, cysylltedd, cyferbyniad a newid tymhorol a sut y gall y cynnig effeithio ar y rhain.  Gall effeithiau tebygol sylweddol fod yn uwch lle mae'r datblygiad yn effeithio'n uniongyrchol ar y nodweddion tirwedd hyn o fewn ac yn agos at ffin y safle.

Gweledol a Synhwyraidd

Ystyried sut y gall derbynyddion sensitif tebygol gael eu heffeithio, gan gynnwys nodweddion tirwedd, nodweddion, ymdeimlad o le a rhinweddau, a derbynyddion gweledol sensitif sy'n ymwneud â golygfeydd allweddol ac amwynder gweledol.

Tirwedd Hanesyddol

Ystyried cyd-destun y dirwedd hanesyddol ac ehangder dylanwad nodweddion a phatrymau hanesyddol. Ystyried golygfeydd allweddol a’r lleoliad (lle mae'n bwysig i arwyddocâd asedau hanesyddol) sydd fwyaf tebygol o gael eu heffeithio gan y datblygiad. Gall ardaloedd agwedd LANDMAP sy'n gorgyffwrdd â Thirwedd Hanesyddol Gofrestredig dynnu ar fanylion ychwanegol o Nodweddion Tirwedd Hanesyddol.  Cydnabod y gwahaniaethau a'r cysylltiadau rhwng elfennau hanesyddol a nodweddion cymeriad tirwedd, a'u pwysigrwydd fel treftadaeth ddiwylliannol mewn penodau perthnasol mewn asesiad o’r effaith amgylcheddol.

Gwasanaethau Tirwedd Ddiwylliannol

Dosbarthiadau Cofnod yr Amgylchedd Hanesyddol (Cwestiwn 28), ac, ymhen amser, gall Cwestiwn 17 i Gwestiwn 21 ar lên gwerin, y celfyddydau a digwyddiadau nodi cysylltiadau diwylliannol nodedig neu werthfawr iawn ar gyfer yr ardal.  Ystyried sut mae'r datblygiad yn effeithio ar ganfyddiadau a gwerthoedd y cysylltiadau diwylliannol hyn a pha fath o brofiad a geir ohonynt.

 Yn ogystal â LANDMAP, efallai y bydd ffynonellau sylfaen cyd-destunol eraill ar gael i lywio'r asesiad o’r effaith ar y dirwedd a’r effaith weledol, er enghraifft:

• asesiadau cymeriad tirwedd cenedlaethol a lleol
• asesiadau cymeriad morwedd a morol
• Tirweddau Hanesyddol Cofrestredig a nodweddion tirwedd hanesyddol
• ardaloedd tirwedd arbennig
• canllawiau lleoli a dylunio
• asesiadau sensitifrwydd tirwedd
• rhinweddau arbennig a chanllawiau rheoli a nodwyd yng nghynlluniau rheoli Parciau Cenedlaethol ac Ardaloedd o Harddwch Naturiol Eithriadol
• Cynlluniau rheoli Safleoedd Treftadaeth y Byd
• Cynlluniau arfarnu a rheoli ardaloedd cadwraeth

Gwneud dyfarniadau am effeithiau a'u harwyddocâd

Dylai asesiad o’r effaith ar y dirwedd a’r effaith weledol fod yn iterus â'r broses leoli a dylunio. Bydd gwybodaeth arolwg LANDMAP a ffynonellau sylfaenol a chanllawiau cynllunio eraill yn darparu cyd-destun.

Nid yw LANDMAP yn darparu dyfarniad penodol ynghylch effeithiau cynnig datblygu penodol.  Rhaid llunio barn resymegol ar sail tystiolaeth, gan gyfeirio at y dirwedd ac effeithiau gweledol, a chan ddilyn arfer da fel y’i nodir yn y Canllawiau ar gyfer Asesu’r Effaith ar y Dirwedd a’r Effaith Weledol (GLVIA3).

Gan fod gwerthusiadau LANDMAP yn benodol i bob ardal agwedd a safbwynt unigryw pob set ddata, mae'n debygol y bydd gan ardal astudiaeth gymysgedd o werthusiadau.  Peidiwch ag ychwanegu gwerthusiadau gwahanol at ei gilydd i greu un gwerth tirwedd.  Mae'n fwy defnyddiol cydnabod yr hyn sy'n hynod bwysig am dirwedd (nodweddion, rhinweddau a gwerthoedd allweddol) ac asesu sut y byddai'r datblygiad arfaethedig yn effeithio ar hyn, i ba raddau y byddai’n cael effaith, ac felly beth fyddai'r effeithiau sylweddol.

Gall ardaloedd agwedd sydd â gwerthusiad gweledol a synhwyraidd uchel neu ragorol fod yn fwy sensitif i newid yn sgil datblygiad.  Mae'n debyg na fydd gan dirweddau hanesyddol a werthusir fel rhai uchel neu ragorol fawr o ddylanwadau datblygu modern arnynt, os o gwbl. Mae deall y llinell sylfaen hon a nodi lleoliad golygfeydd cyhoeddus allweddol fel derbynyddion gweledol yn hanfodol er mwyn osgoi ardaloedd sensitif yn y cam cynllunio strategol wrth ystyried opsiynau safle a dewisiadau amgen.

Sut i gael gafael ar setiau data LANDMAP

Gallwch weld data LANDMAP sydd wedi cael ei sicrhau ar gyfer ansawdd ar fap gwe porth gwybodaeth amgylcheddol (beta) Cymru.

Gallwch lawrlwytho setiau data LANDMAP o MapDataCymru

Mae Cyrchu Data LANDMAP (2020) yn darparu canllawiau cam wrth gam ar gyrchu setiau data LANDMAP ac mae ar gael ar gais gan y pwynt cyswllt.

Cysylltwch â

Ffôn: 0300 065 3000

E-bost: ymholiadau@cyfoethnaturiolcymru.gov.uk