Diweddariad i dargedau ffosfforws ar gyfer cyrff dŵr mewn afonydd Ardaloedd Cadwraeth Arbennig (ACA) yng Nghymru
Fel rhan o’r ffocws ar ansawdd dŵr afonydd mewn Ardaloedd Cadwraeth Arbennig (ACA) yng Nghymru, rydym wedi adolygu’r cyrff dŵr o fewn cwmpas targedau ACA, ac wedi gwneud newidiadau i’r targedau ffosfforws ar gyfer chwe chorff dŵr hefyd. Mae'r adolygiad hwn yn rhan o'r broses gosod targedau ansawdd dŵr ar gyfer afonydd ACA ac yn gweithredu argymhellion yn Asesiad Cydymffurfedd Afonydd ACA Cymru yn erbyn Targedau Ffosfforws (Hatton-Ellis a Jones, 2021) (Saesneg yn unig).
Yn y dyfodol y nod yw gwneud adolygiad llawn o'r holl dargedau ansawdd dŵr ar gyfer cyrff dŵr sy'n rhan o afonydd ACA, felly penderfynwyd gweithredu'r mân newidiadau hyn ar unwaith yn hytrach nag aros. Manylir ar y newidiadau isod (Tabl 1).
O ganlyniad i'r adolygiad, mae dau gorff dŵr wedi'u tynnu a phedwar wedi'u hychwanegu oherwydd mân anghysondebau yn y mapiau. Mae hyn yn bennaf oherwydd cyrff dŵr nad ydynt yn alinio â ffin yr ACA a hefyd oherwydd yr wybodaeth ddiweddaraf am leoliad nodweddion perthnasol yr ACA.
Yn ogystal, mae targedau ar gyfer pum corff dŵr wedi'u tynhau ac ar gyfer un corff dŵr mae'r targed wedi'i lacio. Mae'r targedau ffosfforws yn seiliedig ar deipoleg sy'n defnyddio trothwyon ar gyfer uchder, alcalinedd a maint afonydd. Gwnaed y newidiadau oherwydd nodwyd y corff dŵr yn anghywir naill ai o ran uchder, alcalinedd neu faint afon neu defnyddiwyd data ffosfforws anghywir yn ystod y broses gosod targedau wreiddiol.
|
Newid |
Cyfeirnod y corff dŵr |
Enw’r corff dŵr |
ACA |
Targed ffosfforws (µg l-1) |
|
Corff dŵr wedi'i dynnu |
GB110064048730 |
Afon Mawddach – canol |
Afon Eden – Cors Goch Trawsfynydd |
Amherthnasol |
|
Corff dŵr wedi'i dynnu |
GB110065053960 |
Glaslyn – i fyny'r afon o afon Colwyn |
Coedydd Derw a Safleoedd Ystlumod Meirion |
Amherthnasol |
|
Corff dŵr wedi'i ychwanegu |
GB111067051980 |
Afon Tryweryn – afon Mynach i Lyn Celyn |
Afon Dyfrdwy a Llyn Tegid |
10 |
|
Corff dŵr wedi'i ychwanegu |
GB110064048740 |
Afon Wen (afon Mawddach) |
Afon Eden – Cors Goch Trawsfynydd |
10 |
|
Corff dŵr wedi'i ychwanegu |
GB110064054610 |
Afon Crawcwellt (de) |
Afon Eden – Cors Goch Trawsfynydd |
5 |
|
Corff dŵr wedi'i ychwanegu |
GB109056040000 |
Afon Grwyne Fawr – o'i tharddiad i'r man lle mae'n ymuno ag afon Grwyne Fechan |
Afon Wysg |
7 |
|
Targed ffosfforws wedi'i dynhau |
GB111067051610 |
Afon Ceiriog – i fyny'r afon o afon Teirw |
Afon Dyfrdwy a Llyn Tegid |
10 (28 yn flaenorol) |
|
Targed ffosfforws wedi'i dynhau |
GB111067051910 |
Afon Ceiriog – o’r man lle mae’n ymuno ag afon Dyfrdwy i fyny i afon Teirw |
Afon Dyfrdwy a Llyn Tegid |
25 (28 yn flaenorol) |
|
Targed ffosfforws wedi'i dynhau |
GB110064048750 |
Afon Eden – is |
Afon Eden – Cors Goch Trawsfynydd |
5 (10 yn flaenorol) |
|
Targed ffosfforws wedi'i dynhau |
GB109056039960 |
Afon Grwyne Fechan – o’i tharddiad i'r man lle mae'n ymuno ag afon Grwyne Fawr |
Afon Wysg |
15 (28 yn flaenorol) |
|
Targed ffosfforws wedi'i dynhau |
GB110064048710 |
Afon Mawddach – is |
Afon Eden – Cors Goch Trawsfynydd |
10 (13 yn flaenorol) |
|
Targed ffosfforws wedi'i leihau |
GB110061030690 |
Nant Deepford – o'i blaenddyfroedd i'r man lle mae'n ymuno ag afon Syfynwy |
Afonydd Cleddau |
40 (39 yn flaenorol) |
Tabl 1. Newidiadau i gyrff dŵr a thargedau ffosfforws ers cyhoeddi'r Asesiad Cydymffurfedd Afonydd ACA Cymru yn erbyn Targedau Ffosfforws (Hatton a Jones, 2021) (Saesneg yn unig).
Yn dilyn y newidiadau hyn, mae bellach 127 o gyrff dŵr o fewn afonydd ACA a chanddynt darged ffosfforws sengl wedi'i ddiffinio.
Ceir rhestr lawn o dargedau ffosfforws pob afon ACA yng Nghymru yma
Ailasesu cyrff dŵr yn dilyn newidiadau i'r targedau ffosfforws
Mae’r cyrff dŵr a ychwanegwyd a’r cyrff dŵr sydd â thargedau diwygiedig bellach wedi’u hailasesu o ran cydymffurfedd gan ddefnyddio data o’r un cyfnod â’r adroddiad cydymffurfio ffosfforws gwreiddiol (2017-2019) a dangosir y canlyniadau yn Nhabl 2 isod.
Mae un corff dŵr bellach wedi'i asesu a'i ganfod yn methu, a oedd yn pasio yn ôl asesiad blaenorol, sef ‘Afon Ceiriog – o’r man lle mae’n ymuno ag afon Dyfrdwy i fyny i afon Teirw’ (GB111067051910) yn ACA Afon Dyfrdwy. Dim ond ar gyfer cymedr y tymor tyfu y mae'n methu. Dangosir canlyniadau'r asesiad cydymffurfedd ar gyfer cyrff dŵr yn ACA Afon Dyfrdwy yn adroddiad 2021 ac o ran y targedau diwygiedig (sy’n achosi i gorff dŵr afon Ceiriog fethu) yn ffigurau 1 a 2, yn y drefn honno, isod.
|
Newid |
Cyfeirnod y corff dŵr |
Enw’r corff dŵr |
Safle |
Targed µg l-1 |
Cyfeirnod y pwynt samplu |
|
Corff dŵr wedi'i ychwanegu |
GB111067051980 |
Afon Tryweryn – afon Mynach i Lyn Celyn |
Afon Dyfrdwy a Llyn Tegid |
10 |
288 |
|
Corff dŵr wedi'i ychwanegu |
GB110064048740 |
Afon Wen (afon Mawddach) |
Afon Eden – Cors Goch Trawsfynydd |
10 |
20228 |
|
Corff dŵr wedi'i ychwanegu |
GB110064054610 |
Afon Cracwellt (de) |
Afon Eden – Cors Goch Trawsfynydd |
5 |
28902 |
|
Corff dŵr wedi'i ychwanegu |
GB109056040000 |
Afon Grwyne Fawr – o'i tharddiad i'r man lle mae'n ymuno ag afon Grwyne Fechan |
Afon Wysg |
7 |
- |
|
Targed ffosfforws wedi'i dynhau |
GB111067051610 |
Afon Ceiriog – i fyny'r afon o afon Teirw |
Afon Dyfrdwy a Llyn Tegid |
10 |
28038 |
|
Targed ffosfforws wedi'i dynhau |
GB111067051910 |
Afon Ceiriog – o’r man lle mae’n ymuno ag afon Dyfrdwy i fyny i afon Teirw |
Afon Dyfrdwy a Llyn Tegid |
25 |
578 |
|
Targed ffosfforws wedi'i dynhau |
GB110064048750 |
Afon Eden – is |
Afon Eden – Cors Goch Trawsfynydd |
5 |
20064 |
|
Targed ffosfforws wedi'i dynhau |
GB109056039960 |
Afon Grwyne Fechan – o'i tharddiad i'r man lle mae'n ymuno ag afon Grwyne Fawr |
Afon Wysg |
15 |
- |
|
Targed ffosfforws wedi'i dynhau |
GB110064048710 |
Afon Mawddach (is) |
Afon Eden – Cors Goch Trawsfynydd |
10 |
20003 |
|
Targed ffosfforws wedi'i lacio |
GB110061030690 |
Nant Deepford – o'i blaenddyfroedd i'r man lle mae'n ymuno ag afon Syfynwy |
Afonydd Cleddau |
40 |
86005 |
Tabl 2. Gwybodaeth am gyrff dŵr wedi'u hychwanegu a chyrff dŵr lle mae'r targed ffosfforws wedi'i newid
|
Enw’r corff dŵr |
Targed µg l-1 |
Nifer y samplau y flwyddyn |
Cymedr blynyddol µg l-1 |
Nifer y samplau yn ystod y tymor tyfu |
Cymedr y tymor tyfu µg l-1 |
Statws blaenorol 2021 |
Statws canlyniad 2022 |
|
Afon Tryweryn – afon Mynach i Lyn Celyn |
10 |
26 |
8.55 |
18 |
9.57 |
heb ei gynnwys |
llwyddo |
|
Afon Wen (afon Mawddach) |
10 |
dim data |
- |
dim data |
- |
heb ei gynnwys |
heb ei asesu |
|
Afon Cracwellt (de) |
5 |
21 |
2.34 |
14 |
2.78 |
heb ei gynnwys |
llwyddo |
|
Afon Grwyne Fawr – o'i tharddiad i'r man lle mae'n ymuno ag afon Grwyne Fechan |
7 |
dim data |
- |
dim data |
- |
heb ei gynnwys |
heb ei asesu |
|
Afon Ceiriog – i fyny'r afon o afon Teirw |
10 |
dim data |
- |
dim data |
- |
heb ei asesu |
heb ei asesu |
|
Afon Ceiriog – o’r man lle mae’n ymuno ag afon Dyfrdwy i fyny i afon Teirw |
25 |
31 |
22.25 |
19 |
25.9 |
llwyddo |
methu |
|
Afon Eden – is |
5 |
21 |
0.77 |
14 |
0.86 |
llwyddo |
llwyddo |
|
Afon Grwyne Fechan – o'i tharddiad i'r man lle mae'n ymuno ag afon Grwyne Fawr |
15 |
dim data |
- |
dim data |
- |
heb ei asesu |
heb ei asesu |
|
Afon Mawddach – is |
10 |
28 |
0.85 |
18 |
0.74 |
llwyddo |
llwyddo |
|
Nant Deepford – o'i blaenddyfroedd i'r man lle mae'n ymuno ag afon Syfynwy |
40 |
28 |
44.25 |
17 |
50.2 |
methu |
methu |
Tabl 3. Cydymffurfedd ffosfforws ar gyfer cyrff dŵr sydd wedi'u hychwanegu a chyrff dŵr lle mae'r targed ffosfforws wedi'i newid
Ffigur 1. Map cydymffurfio orthoffosffad ar gyfer ACA Afon Dyfrdwy o asesiad cydymffurfedd 2021. Mae cyrff dŵr sydd wedi'u lliwio'n wyrdd yn llwyddo i gyrraedd eu targed. Mae lliwiau eraill yn methu'r targed a'r lliwiau gwahanol yn cynrychioli maint y methiannau o ran µg l-1-1, wedi'i nodi fel yr un sydd fwyaf o’r cymedr blynyddol a chymedr y tymor tyfu. Nid oedd modd asesu cyrff dŵr llwyd oherwydd diffyg data.
Ffigur 2. Map cydymffurfiaeth orthoffosffad ar gyfer ACA Afon Dyfrdwy yn seiliedig ar y targedau wedi'u diweddaru. Mae cyrff dŵr sydd wedi'u lliwio'n wyrdd yn llwyddo i gyrraedd eu targed. Mae lliwiau eraill yn methu'r targed a'r lliwiau gwahanol yn cynrychioli maint y methiannau o ran µg l-1-1, wedi'i nodi fel yr un sydd fwyaf o’r cymedr blynyddol a chymedr y tymor tyfu. Nid oedd modd asesu cyrff dŵr llwyd oherwydd diffyg data.
Crynodeb o gydymffurfedd ffosfforws ar gyfer pob un o'r 127 o gyrff dŵr o fewn afonydd ACA yng Nghymru
Aseswyd cyfanswm o 109 o gyrff dŵr mewn naw ACA wahanol (Tabl 3 isod). Yn gyffredinol, llwyddodd 43 (39.4%) o gyrff dŵr i fodloni eu targedau a methodd 66 (60.6%) o gyrff dŵr. Roedd hyn yn amrywio ym mhob afon ACA ac nid aseswyd bod unrhyw gyrff dŵr yn methu yn ACA Afon Eden – Cors Goch Trawsfynydd, ACA Afon Gwyrfai a Llyn Cwellyn, ACA Afon Tywi, ac ACA Coedydd Derw a Safleoedd Ystlumod Meirion (Tabl 4 isod).
|
Asesiad |
Llwyddo |
Methu |
Cyfanswm |
Heb eu hasesu |
Cyfanswm |
|
Nifer y cyrff dŵr |
43 |
66 |
109 |
18 |
127 |
|
% y cyrff dŵr a aseswyd |
39.4 |
60.6 |
85.8 |
14.2 |
100 |
|
% yn ôl hyd (km) y cyrff dŵr a aseswyd |
44 |
56 |
88.1 |
11.9 |
100 |
Tabl 3. Crynodeb o ganlyniadau cydymffurfio ffosfforws afonydd ACA wedi'u mynegi fel nifer a hyd y cyrff dŵr.
|
Afon ACA |
Llwyddo (nifer y cyrff dŵr) |
Llwyddo (% y cyrff dŵr a aseswyd) |
Methu (dim cyrff dŵr) |
Methu (% y cyrff dŵr a aseswyd) |
Cyfanswm nifer y cyrff dŵr |
Heb eu hasesu |
Cyfanswm |
|
Afon Dyfrdwy a Llyn Tegid |
4 |
50 |
4 |
50 |
8 |
1 |
9 |
|
Afon Eden – Cors Goch Trawsfynydd |
4 |
100 |
0 |
0 |
4 |
1 |
5 |
|
Afon Gwyrfai a Llyn Cwellyn |
2 |
100 |
0 |
0 |
2 |
0 |
2 |
|
Afon Teifi |
8 |
50 |
8 |
50 |
16 |
2 |
18 |
|
Afon Tywi |
2 |
100 |
0 |
0 |
2 |
1 |
3 |
|
Afonydd Cleddau |
5 |
33 |
10 |
67 |
15 |
4 |
19 |
|
Coedydd Derw a Safleoedd Ystlumod Meirion |
2 |
100 |
0 |
0 |
2 |
0 |
2 |
|
Afon Wysg |
2 |
12 |
15 |
88 |
17 |
7 |
24 |
|
Afon Gwy |
14 |
33 |
29 |
67 |
43 |
2 |
45 |
Tabl 4. Crynodeb o ganlyniadau cydymffurfedd ffosfforws afonydd ACA ar gyfer y naw afon ACA yng Nghymru.
Cywiro pwynt samplu
Yn Asesiad Cydymffurfedd Afonydd ACA Cymru yn erbyn Targedau Ffosfforws (Hatton-Ellis a Jones, 2021), mae’r adroddiad yn sôn am ‘bwynt samplu ychwanegol a gymerwyd ger Gwaith Trin Carthion Waunfawr (55219 Gwaith Trin Carthion y Waun)’ ar dudalen 34. Dylai hwn ddarllen pwynt samplu 22519.