Ansawdd dŵr afon: ateb eich cwestiynau

Gofynnir cwestiynau i ni bob dydd am ein gwaith i ddiogelu afonydd Cymru, ac isod rydym wedi nodi rhai ymatebion I rai o’r cwestiynau mwyaf cyffredin.

Diweddarwyd Tachwedd 2022

Ymateb i ddigwyddiadau

Faint o ddigwyddiadau y mae CNC yn eu mynychu bob blwyddyn ac a fydd yn aros ar y lefel hon?

Mae rheoli digwyddiadau yn rhan hanfodol o'n gwaith. Mae'r amrywiaeth o ddigwyddiadau yr ydym yn ymdrin â hwy yn eang – o lifogydd i lygredd aer, tir a dŵr ac o droseddau bywyd gwyllt a difrod tir i ddigwyddiadau eraill lle rydym yn gweithredu fel cynghorwyr i'r gwasanaethau brys.

Ni allwn fod ym mhob afon ledled Cymru 24 awr y dydd. Yr ydym yn dibynnu ar fusnesau a ffermwyr i weithredu'n gyfrifol, ac i bobl roi gwybod i ni'n gyflym am achosion o lygredd.

Bob blwyddyn rydym yn cofnodi 6,800 o ddigwyddiadau ar gyfartaledd ac rydym yn asesu'r rhain i gyd yn ôl eu heffaith bosibl ar yr amgylchedd a'n cymunedau.

Mae ein hymateb yn seiliedig ar risg ac yn gymesur o fewn yr adnoddau sydd ar gael i ni, ac mae hyn yn golygu y gallwn ymateb yn gyflym i'r digwyddiadau hynny yr asesir eu bod yn cael effaith fawr. Mae hyn tua 1,100 y flwyddyn. Mae adroddiadau o ddigwyddiadau wedi cynyddu 21% dros y 4 blynedd diwethaf.

Rydym hefyd yn mynd ar drywydd llawer o ddigwyddiadau y nodwyd eu bod yn cael effaith is, os bydd adnoddau a blaenoriaethau eraill yn caniatáu hynny. Mae'r gwaith hwn yn caniatáu i dimau lleol nodi tueddiadau a llunio darlun o'r hyn sy'n digwydd yn lleol dros amser.

Atal digwyddiadau rhag digwydd yn y lle cyntaf yw ein nod a dyma'r peth gorau i amgylchedd Cymru. Drwy weithio gyda chwmnïau ac unigolion i wneud y peth iawn yn y lle cyntaf, rydym yn osgoi difrod amgylcheddol, ymchwiliadau costus ac achosion llys, gan ganiatáu i ni ddefnyddio ein hadnoddau cyfyngedig ar weithredu mwy cadarnhaol.

Faint o erlyniadau sydd wedi dilyn o’r digwyddiadau hyn o amgylch ansawdd dŵr? A yw CNC yn gwneud digon o waith gorfodi?

Rydym yn cymryd amrywiaeth o gamau gorfodi - sy’n amrywio o gyngor ac arweiniad, llythyrau rhybuddio, hysbysiadau i wella, rhybuddion ffurfiol, ac erlyniadau.

Nid yw olrhain ffynhonnell y llygredd bob amser yn hawdd. Mae rhai o'n hafonydd yn codi ac yn gostwng yn gyflym, gan ganiatáu i lygredd fynd drwy'r system yn sydyn. Yn ogystal, gall systemau draenio a charthffosiaeth cymhleth mewn ardaloedd poblog hefyd ei gwneud yn hynod o anodd olrhain union ffynhonnell llygredd.

Fel gyda phob erlyniad o unrhyw fath, ni allwn fynd ag achos gerbron y llys heblaw bod y dystiolaeth yn profi, heb amheuaeth resymol, mai y person neu'r busnes sy'n gyfrifol.

A yw'r dirwyon yn ddigon uchel?

Dirwyon yw'r math mwyaf cyffredin o frawddeg a roddir gan y llysoedd. Mae'r llys yn dilyn y canllawiau dedfrydu ac yn pennu swm y ddirwy ar ôl ystyried pa mor ddifrifol yw'r drosedd a faint o arian y gall y troseddwr ei dalu ar sail ei incwm. Nid oes gan CNC ran mewn gosod unrhyw ddirwyon.

Rydych yn mesur ansawdd dŵr ymdrochi o amgylch ein harfordiroedd, sut y byddwch yn cyrraedd targed Llywodraeth Cymru o gynyddu nifer y dyfroedd ymdrochi mewndirol dynodedig?

Mae CNC, ynghyd a phartneriaid a Llywodraeth Cymru, yn archwilio'r gofynion ac o bosibl yn cynyddu'r nifer o ddyfroedd ymdrochi yng Nghymru gan ganolbwyntio ar ddynodiadau mewndirol. Mae llawer o elfennau i'w hystyried ond mae gwaith ar y gweill i nodi dyfroedd ymdrochi mewndirol posibl.

Ydych chi'n gwneud digon o fonitro afonydd?

Mae ein hadnoddau ar gyfer monitro wedi lleihau yn ystod y blynyddoedd diwethaf, gan adlewyrchu gostyngiadau mewn gwariant yn y sector cyhoeddus. 

Rydym wedi dechrau adolygiad o’n gwaith monitro dŵr croyw yn ddiweddar i egluro a blaenoriaethu gwaith monitro yn y dyfodol a’r anghenion o ran tystiolaeth yn yr amgylchedd dŵr croyw.

Mae’r adolygiad yn edrych ar ein holl anghenion tystiolaeth o ran monitro ansawdd dŵr, dylunio rhwydweithiau a rhaglenni monitro, y dulliau a ddefnyddiwn, a sut yr ydym yn cydweithio â darparwyr tystiolaeth eraill i wneud y defnydd gorau o allu ar y cyd ac adnoddau.

Bydd hyn yn sicrhau ein bod yn gwneud y defnydd gorau o’r adnoddau a ddefnyddiwn i ddiogelu a gwella ansawdd dŵr a bydd yn caniatáu inni gyfrannu at Raglen Llywodraeth Cymru ar gyfer ymrwymiad y Llywodraeth i gryfhau’r gwaith o fonitro ansawdd dŵr.

Gorlifoedd Storm

Efallai yr hoffech ddarllen mwy am ein gwaith ar orlifoedd storm. Fe welwch rai ystadegau a'r hyn rydym yn ei wneud i reoleiddio'r cwmnïau dŵr.

Pam yr ydych yn caniatáu i gwmnïau dŵr ddympio carthion crai i afonydd?

Mae CNC yn rhoi caniatâd a thrwyddedau i ganiatáu i garthffosydd orlifo yn ystod cyfnodau o law trwm – yn enwedig lle mae perygl y gallai maint y dŵr orlethu'r pibellau a allai, yn eu tro, achosi llifogydd mewn cartrefi ac eiddo. Fodd bynnag, rhaid i bob gollyngiad i gyrsiau dŵr gydymffurfio â safonau a bennir o fewn y trwyddedau hyn.

Byddwn yn parhau i herio cwmnïau dŵr i wella perfformiad, i weithio gyda hwy i sicrhau bod gorlifo'n cael ei reoli'n briodol, ac i gymryd camau gorfodi cryf a phriodol lle bo angen.

Mae gennym ragdybiaeth yn erbyn caniatáu gorlifoedd storm newydd. Dim ond pan fetho popeth arall ac yn dilyn modelu helaeth y byddwn yn rhoi trwydded ar gyfer gorlifoedd storm newydd. Yn ystod y 5 mlynedd diwethaf rydym wedi cyhoeddi 124 o drwyddedau gorlifo ar gyfer gorlifoedd newydd gyda 314 o drwyddedau'n cael eu hildio. Bydd y rhan fwyaf o'r trwyddedau hyn wedi bod yn disodli asedau is-safonol neu anfoddhaol.

Beth fyddwn ni'n ei wneud i'w hatal?

Mae CNC yn aelod allweddol o Dasglu Gwella Ansawdd Afonydd Cymru, sy’n dod â phrif chwaraewyr at ei gilydd o Lywodraeth Cymru, CNC, Dŵr Cymru, Hafren Dyfrdwy ac Ofwat, gyda cyngor annibynnol o Afonydd Cymru a Chyngor Defnyddwyr Dŵr.

Mae’r tasglu wedi datblygu cynlluniau ar y cyd i gasglu rhagor o dystiolaeth ar effaith gorlifoedd storm ar ein hafonydd, i leihau’r effeithiau a achosir ganddynt, i wella rheoleiddio ac i addysgu’r cyhoedd ar gamddefnyddio carthffosydd.

Gallwch ddarllen mwy am waith Tasglu Gwella Ansawdd Afonydd Cymru ar wefan Llywodraeth Cymru.

Ydych chi'n rhy agos at y cwmnïau dŵr?

Mae gan gwmnïau dŵr gyfrifoldeb i’r amgylchedd, yn ogystal ag i’w cwsmeriaid, a rhaid iddynt drin y mater hwn yn ddifrifol.

Pan nad yw'r sefydliadau hyn yn bodloni'r disgwyliadau amgylcheddol hynny, boed hynny drwy weithgarwch llygru neu drwy dorri amodau trwyddedau, ni fyddwn yn petruso cyn cymryd camau gorfodi.

Byddwn yn parhau i herio cwmnïau dŵr i wella perfformiad, i sicrhau bod gorlifo'n cael ei reoli'n briodol, ac i gymryd camau gorfodi cryf a phriodol lle bo angen.

Yn ein hadroddiadau perfformiad blynyddol mwyaf diweddar ar gyfer Dŵr Cymru a Hafren Dyfrdwy gwnaethom amlinellu nifer o welliannau sydd angen i’r cwmnïau eu cyflawni.

 Yn ein hadroddiad gwelwyd Dŵr Cymru yn cael ei ‘israddio’, o fod yn gwmni pedair seren i fod yn gwmni tair seren yn dilyn cynnydd mewn digwyddiadau llygredd, a gostyngiad yn y niferoedd o ddigwyddiadau oedd yn cael eu hunangofnodi a chydymffurfiaeth â thrwyddedau amgylcheddol ar gyfer gollyngiadau carthion.

Gallwch ddarllen yr adroddiadau yn llawn ar ein gwefan.

Mae Ofwat yn ymchwilio i rai cwmnïau dŵr yn Lloegr? A fyddant yn edrych ar gwmnïau sy'n gweithredu yng Nghymru hefyd ac a yw hyn yn arwydd nad yw CNC yn gwneud digon?

Mae Ofwat wedi agor achosion gorfodi ar bum cwmni dŵr yn Lloegr. Ar hyn o bryd nid oes unrhyw gynlluniau i agor achosion tebyg yn erbyn cwmnïau dŵr Cymreig.

Er ei fod yn rheoleiddiwr dŵr, mae ganddo swyddogaethau gwahanol i CNC. Rydym yn gyfrifol am reoleiddio ansawdd dŵr a diogelu ecolegol, tra bod Ofwat yn chwarae rhan hanfodol wrth sicrhau bod cwmnïau dŵr yn gwario'n ddoeth ar fentrau amgylcheddol, gan yrru a galluogi'r sector dŵr i ddiogelu a gwella'r amgylchedd.

Mynd i'r afael â llygredd o amaethyddiaeth

Mae amaeth yn un ffynhonell o lygredd, beth rydych chi’n gwneud amdano?

Mae ein prosiect Llaeth wedi ein gweld yn ymweld â thros 800 o ffermydd llaeth i wirio storio slyri a silwair ac maent bellach yn gweithio drwy raglen i sicrhau bod unrhyw storfeydd nad ydynt yn cydymffurfio yn cael eu prynu i'r safonau a nodir mewn rheoliadau. Mae Llywodraeth Cymru wedi cynnig cyfleoedd ariannu i ffermwyr fuddsoddi mewn seilwaith gwell. Rydym bellach yn cynllunio sut y gellid ehangu'r prosiect diary i gynnwys y sector amaethyddol ehangach.

Rydym hefyd yn edrych ar sut i fynd i'r afael â lefelau uchel o faetholion mewn dalgylchoedd drwy amrywiaeth o gynlluniau i ddeall llwythi maetholion, a rheoli ar raddfa fferm, modelu ymddygiad dalgylchoedd, gweithio gyda rheolwyr tir ar ddulliau newydd a datblygu atebion arloesol fel gwaith Prosiect Slyri yng Ngelli Aur.

Mae'r Cod Ymarfer Amaethyddol Da yn ganllaw ymarferol i helpu ffermwyr a rheolwyr tir i ddiogelu'r amgylchedd y maent yn gweithio ynddo. Mae'r rhain yn nodi sut, ble a phryd y caiff maetholion eu defnyddio i sicrhau nad ydynt yn fwy na'r angen am gnydau a phridd, neu'n arwain at risg sylweddol o lygredd gwasgaredig. Maent hefyd yn ei gwneud yn ofynnol i ffermwyr gymryd rhagofalon rhesymol i leihau llygredd dŵr, megis cadw da byw allan o gyrsiau dŵr a phlannu lleiniau clustogi lle bo hynny'n briodol. Gall unrhyw achos o dorri'r rheoliadau arwain at ymchwiliad a chamau gorfodi.

Mae Fforwm Rheoli Tir Cymru (WLMF) yn rhoi cyfle i ni a sefydliadau aelodaeth eraill rannu gwybodaeth, nodi buddiannau cyffredin a chydweithio mewn ffordd gydweithredol ar faterion rheoli tir strategol.

Rydym yn cynghori ac yn dylanwadu ar y Bil Amaeth newydd i Gymru ac yn cymryd lle'r cymorth rheoli tir presennol a ddarperir gan Lywodraeth Cymru - bydd hyn yn arwain at daliadau ar gyfer darparu nwyddau a gwasanaethau cyhoeddus e.e. ansawdd dŵr da.

A fydd y rheoliadau llygredd dwr yn gwneud gwahaniaeth?

Mae rheolau ar waith i ddiogelu ansawdd dŵr, ac mae'n hanfodol bod busnesau'n eu harsylwi. Bydd y rheoliadau rheoli llygredd amaethyddol newydd yn ein helpu i sbarduno camau i fynd i'r afael â llygredd nitradau.

Er bod rheoleiddio cyson a chlir yn elfen allweddol, dim ond pan gaiff ei ddefnyddio ar y cyd â chyngor, arweiniad, gwella gwybodaeth a sgiliau yn ogystal ag arloesi a buddsoddi y gallwn ddisgwyl lleihau'r risg o bob math o lygredd amaethyddol a diogelu ein hamgylchedd, tra'n cefnogi ffermio i fod yn ddiwydiant cynaliadwy a ffyniannus ar gyfer y dyfodol.

A wnewch chi gyflwyno Rheolau Rhwymo Cyffredinol (safonau gofynnol) yn Neddf Amaethyddiaeth (Cymru) ac ariannu tîm gorfodi a chynghori pwrpasol i'w gweithredu?

Rydym yn gweithio gyda swyddogion Llywodraeth Cymru wrth iddynt ddatblygu cynigion ar gyfer cynnwys y Bil Amaethyddol. Rydym wedi darparu tystiolaeth ar effeithiolrwydd ein hopsiynau egwyddorion rheoleiddio, ac un ohonynt yw defnyddio a chanlyniadau'r Rheolau Rhwymo Cyffredinol.
Mae eu cyflwyno, wrth gwrs, yn benderfyniad i Lywodraeth Cymru ei wneud.

A wnewch chi gyflwyno'r gofyniad am drwydded amgylcheddol lawn ar gyfer pob Uned Da Byw Dwys (cyw iâr a mochyn)?

Rydym yn gweithredu ac yn gorfodi gofynion presennol Rheoliadau Trwyddedu Amgylcheddol (Cymru a Lloegr) 2016 sydd ar hyn o bryd yn pennu trothwyon ar gyfer magu moch a dofednod yn ddwys, nad oes angen trwydded amgylcheddol ar eu cyfer. Mater i Lywodraeth Cymru ei ystyried yw unrhyw newidiadau mewn perthynas â mathau a niferoedd da byw.

Lefelau ffosffad mewn afonydd ACA

Sut yr ydym wedi caniatáu i'r sefyllfa ffosffad fynd cyn waethed ag y mae?

Rydym yn monitro iechyd afonydd Cymru a'r llynedd adroddwyd bod dros 60% o afonydd ACA Cymru yn methu yn erbyn eu targed ffosffad. Mae hyn yn dystiolaeth newydd bwysig iawn ac yn wybodaeth hanfodol i'r rhai sy'n gwneud penderfyniadau ledled Cymru.

Dyma'r tro cyntaf i lefelau ffosffad gael eu hasesu yn erbyn targedau newydd a llawer mwy caeth nag o'r blaen. Byddai'r rhan fwyaf o'r afonydd hyn wedi pasio o dan yr hen lefelau targed.

Roeddem yn llwyr gefnogi'r newid i dargedau llymach gan eu bod yn adlewyrchu'n well lle mae angen i afonydd fod yn iach. Yr ydym yn gwneud popeth o fewn ein gallu i sicrhau bod iechyd afonydd yn gwella ledled Cymru.

Darllenwch yr adroddiad cydymffurfio llawn ar ein gwefan.

Gweler y targedau ansawdd dŵr wedi’u diweddaru ar gyfer naw afon ACA.

Sut y byddwn yn mynd i'r afael â'r sefyllfa?

Mae gan bob un ohonom ran i'w chwarae ac mae angen inni sbarduno trafodaethau i ddod o hyd i atebion ar y cyd ynghylch sut yr ydym yn cynllunio datblygiadau ac yn defnyddio tir, yn ogystal ag ystyried yr hyn a wnawn yn ein bywyd bob dydd sy'n cyfrannu at lefelau ffosfforws.

Mae Byrddau Rheoli Maetholion wedi'u sefydlu afer yr ACAau sy’n methu i nodi a chyflawni camau gweithredu sy'n sicrhau gwelliannau ansawdd dŵr yn ACAau afon.

Byddant yn defnyddio’r adroddiadau hyn, yn ogystal â thystiolaeth arall a gwybodaeth leol i flaenoriaethu gwaith ar gyfer pob ACA unigol.

Yn Sioe Frenhinol Cymru yn yr haf, ymrwymodd Llywodraeth Cymru i ddarparu cyllid newydd i gefnogi gwaith Byrddau Rheoli Maetholion, gan sicrhau y byddai hyd at £415k ar gael yn 2022-23 gyda darpariaeth ychwanegol yn 2023-24 a 2024-25.

Darllenwch ragor am uwchgynhadledd y Prif Weinidog ar lygredd yn y Sioe Frenhinol.

Mae caniatâd cynllunio wedi'i atal mewn llawer o ddalgylchoedd. Beth sy'n digwydd nesaf?

Rydym wedi sefydlu gweithgor sy'n cynnwys Cynllunwyr Awdurdodau Lleol, yr Arolygiaeth Gynllunio, Llywodraeth Cymru, Dŵr Cymru Welsh Water, Ffederasiwn Adeiladwyr Cartrefi a CNC i ystyried y goblygiadau penodol i'r system gynllunio.

Deallwn fod y materion yn gymhleth ac rydym yn gweithio gyda phartneriaid i sicrhau ein bod yn darparu'r cyngor gorau, gan gynnwys gwybodaeth am sut i asesu a allai cynigion datblygu a chynlluniau datblygu lleol arwain at gynnydd mewn gollyngiadau ffosfforws.

Mae angen i Awdurdodau Cynllunio fod yn fodlon na fydd cynigion datblygu newydd yn arwain at ddifrod i ACA. Nid yw hyn yn ofyniad newydd, ond mae angen iddynt bellach sicrhau nad yw unrhyw ddatblygiadau newydd yn arwain at gyfraniadau maethol ychwanegol, a allai effeithio ar statws cadwraeth yr afonydd hynny.

Darllenwch ragor am ein Hegwyddorion niwtraliaeth o ran maethynnau.

Ansawdd dŵr yr afon Gwy

Ydy CNC wedi methu yn ei ddyletswydd i ddiogelu'r afon?

Er bod y gwaith ar Afon Gwy a'i hisafonydd yng Nghymru wedi bod yn helaeth dros y blynyddoedd diwethaf, nid yw hyn wedi bod yn ddigon i weld y gostyngiad gofynnol o 50-80% mewn Ffosffad sydd ei angen i gyrraedd y targedau hyn.

Effeithir ar ansawdd dŵr ar Afon Gwy gan lygredd o ffermio, y diwydiant dŵr ac ardaloedd trefol ac mae ei ddyfodol dan fygythiad.

Dros yr haf gwnaethom osod cyfres o synwyryddion awtomatig, o’r enw ‘sondiau’ mewn chwe phwynt allweddol ar Afon Gwy a’i phrif isafonydd i ddarparu rhagor o dystiolaeth a thargedu ymdrechion i leihau llygredd o faethynnau.

Mae’r synwyryddion yn cofnodi metrigau allweddol, gan gynnwys tymheredd, lefelau ocsigen, nitradau, algâu a pH bob 15-munud, gan ddarparu gwybodaeth hanfodol ar ansawdd y dŵr.

A yw CNC yn gweithio gydag Environment Agency a Natural England? Ac a ydym yn mabwysiadu dull gweithredu cyson?

Mae CNC, Asiantaeth yr Amgylchedd, Natural England, cwmnïau dŵr, cynrychiolwyr o'r diwydiant ffermio a phartneriaid eraill, yn gweithio gyda'u gilydd drwy Fwrdd Rheoli Maetholion i adfer Afon Gwy i gyflwr ffafriol.

Pam yr ydych yn parhau i ganiatáu i unedau dofednod gael eu sefydlu yn nalgylch Gwy? A ydych yn mynd yn ôl ar yr hyn a ddywedasoch am beidio â chaniatáu mwy o ffosffad i Afon Gwy?

Mae ein penderfyniadau ynghylch a ddylid rhoi caniatád amgylcheddol yn gwbl ar wahân i'r broses gynllunio. Mae caniatâd cynllunio, a roddir gan yr awdurdod cynllunio lleol, yn caniatáu i safle gael ei adeiladu. Mae'r broses gynllunio yn pennu a yw'r datblygiad yn ddefnydd derbyniol o dir ac yn ystyried ystod eang o faterion megis effaith weledol, traffig a mynediad, nad ydynt yn rhan o'n proses o wneud penderfyniadau.

Mae trwydded amgylcheddol yn caniatáu i'r safle weithredu unwaith y bydd wedi'i adeiladu ac yn rheoleiddio allyriadau o'r gweithgareddau parhaus.

Mae'r rheoliadau presennol yn gofyn i ni ganiatáu unedau sydd â dros 40,000 o ieir. Nid oes angen trwydded amgylcheddol ar unedau dofednod sydd â llai na 40,000 o adar gan CNC ond mae angen caniatâd yr awdurdod lleol arnynt.

Bydd angen i ddatblygiad newydd gael caniatâd cynllunio a thrwydded amgylcheddol cyn y gall weithredu.

A ydych wedi cyhoeddi datganiad sy'n datgan nad yw Unedau Dofednod Dwys yn gysylltiedig â llygredd amaethyddol yn Afon Gwy?

Rydym am fod yn glir ynglŷn â'r hyn yr ydym wedi dweud mewn perthynas ag unedau dofednod a materion maetholion yn nalgylch Gwy – yr hyn yr ydym wedi'i ddweud yw nad ydym wedi dod o hyd i unrhyw dystiolaeth ar gyfer cysylltiad uniongyrchol rhwng ffermydd dofednod a chyrff dŵr sy'n methu targedau ACA. Nid yw hyn yn golygu nad yw ffermydd dofednod yn cyfrannu at y materion hyn. Mae'r rhesymau dros fethiannau ar afon Gwy a'i hisafonydd yn dod o amrywiaeth o ffynonellau sy'n cynnwys amaethyddiaeth ac yn wir mae gwaith modelu dosrannu ffynonellau dilynol wedi dangos hyn.

Canfu ein Hadroddiad Tystiolaeth: Asesiad Cydymffurfio o ACAau Afonydd Cymru yn erbyn Targedau Ffosfforws, fod angen gweithredu ar y methiannau mewn rhannau o Afon Gwy i fynd i'r afael â nhw. Dadansoddodd yr adroddiad ddata o raglen fonitro reolaidd Cyfoeth Naturiol Cymru yn erbyn targedau ffosfforws jNCC a osodir fel cyfartaledd 3 blynedd.

Nid yw patrwm cyffredinol y methiannau a ganfuwyd drwy asesu data monitro ansawdd dŵr arferol yn Afon Gwy yn cefnogi'r rhagdybiaeth mai unedau dofednod sy'n achosi methiannau mae ffosfforws y JNCC yn targedu methiannau ar Afon Gwy. Y rheswm am hyn yw nad oes perthynas uniongyrchol rhwng lleoliad unedau dofednod a lleoliadau methiannau.

Er mwyn mesur effaith ecolegol y methiannau a nodwyd yn yr adroddiad Asesiad Cydymffurfiaeth Ffosfforws, mae CNC yn cynnal rhaglen ddwys o samplu a dadansoddi deialu a macro-asgwrn-asgwrn ar draws Afon Gwy yng nghanolbarth Cymru eleni (Gwanwyn a Hydref 2022). Dangosyddion defnyddiol yw diatoms o effaith cyfoethogi maetholion ac mae macroinfertebratau yn ddefnyddiol ar gyfer asesu iechyd cyffredinol ecosystemau afonydd.

Nod y gwaith arolwg hwn yw darparu dealltwriaeth fanylach o leoliad gofodol gwahanol bwysau, yn enwedig mewn perthynas â maetholion. Defnyddir y data a'r canlyniadau i lywio gwaith i leihau mewnbwn maetholion yn ogystal â thargedu lleoliad ymyriadau ar ACA Gwy fel rhan o'r Rhaglen Adfer Afonydd.

A wnewch gyhoeddi cynllun gweithredu manwl a fesul cam i weithio gyda phob parti, gan gynnwys Llywodraeth y DU a'r Trydydd Sector, ar draws dalgylch Gwy yng Nhymru a Lloegr?

Mae cynllun manwl a fesul cam (Cynllun Gweithredu Ffosffad Gwy) eisoes yn bodoli fel rhan o Gynllun Rheoli Maetholion Gwy.

Mae’r Cynllun Gweithredu hwn yn berthnasol i ddalgylch afon Gwy i gyd, yng Nghymru a Lloegr. Mae’r Cynllun Gweithedu wedi’i adolygu a’i ailstrwythuro yng ngoleuni’r gyfraith yn dilyn achosion diweddar. Mae’n nodi’r camau gweithredu sydd wedi’u cynllunio neu sydd eu hangen ymhellach i leihau ffosfad. Mae’r cynllun wedi ei rannu i adrannau ar ffynonhellau uniongyrchol, ffynhonellau gwasgaredig, camau gweithredu ar raddfa dalgylch, monitro, ymgysylltu, llywodraethu ac adrodd. Bydd nifer o sefydliadau cyflawni ledled Cymru a Lloegr yn gyfrifol am gyflawni’r camau gweithredu.

Mae Bwrdd Rheoli Maetholion Gwy, sy'n cynnwys CNC, Natural England, Asiantaeth yr Amgylchedd, Cyngor Sir Swydd Henffordd, Cyngor Sir Powys, Awdurdod Parc Cenedlaethol Bannau Brycheiniog, Cyngor Sir Fynwy, Dwr Cymru, yn ogystal â chyrff y trydydd sector gan gynnwys Sefydliad Gwy ac Wysg, yn goruchwylio'r gwaith o gyflawni'r cynllun hwn.

A fyddwch yn gweithredu parth diogelu dŵr (WPZ) ar draws y dalgylch cyfan?

Mae Parthau Diogelu Dŵr yn fecanweithiau presennol o dan Ddeddf Adnoddau Dŵr 1991, i ddiogelu cyrff dŵr sensitif rhag effeithiau llygredd a gweithgareddau niweidiol eraill. Yng Nghymru, gweinidogion Cymru sy'n gyfrifol am y dynodi.

Mae Parthau yn opsiwn os yw pwysau’r dystiolaeth yn awgrymu na fydd mesurau a mecanweithiau eraill yn cyflawni’r safonau amgyleddol gofynnol.

Ar hyn o bryd, mae ein hymdrech yn canolbwyntio ar nodi achosion methiant a cheisio mynd i’r afael â’r rhain drwy fecanweithiau sydd eisioes yn bodoli. Drwy’r broses hon byddwn yn casglu tystiolaeth o’r angen am unrhyw reoliadau ychwanegol, megis Parthau Diogelu Dŵr

Gwyddoniaeth Dinasyddion

Yr ydych yn dweud eich bod am weithio gyda grwpiau, beth yw eich safbwynt ar wyddoniaeth dinasyddion?

Mae gan CNC berthynas hir â gwyddor dinasyddion, yn enwedig o ran monitro bioamrywiaeth, lle mae cynlluniau hirsefydlog yn darparu tystiolaeth allweddol ar gyflwr natur ac yn llywio polisi a rheolaeth. Rydym yn gweithio gydag amrywiaeth o bartneriaid, gan gynnwys cyrff anllywodraethol, i ddatblygu a gweithredu cynlluniau cofnodi bioamrywiaeth.

Rydym eisoes yn archwilio potensial gwyddoniaeth dinasyddion a phartneriaethau cydweithredol ochr yn ochr â'n gwaith monitro ein hunain i gyfrannu at yr her gyffredin o wella ansawdd dŵr gan gynnwys ansawdd Afon Gwy.

Ar safbwynt ehangach, mae CNC yn archwilio sut y gallwn weithio mewn partneriaeth ag eraill i ddatblygu dull ehangach o ymdrin â thystiolaeth sy'n ein galluogi i wneud y defnydd gorau o ddata o'r fath, gan gynnwys deall statws ein hafonydd, y pwysau sy'n effeithio arnynt a sut maent yn newid dros amser.